30

NƯỚC
NHẬT: HIỆN TƯỢNG THẦN KỲ ĐẦU TIÊN CỦA CHÂU Á

Ấn tượng của tôi về người Nhật đã thay đổi ít nhiều
trong hơn 60 năm qua. Trước Thế chiến Thứ hai, tôi đã biết họ là những người
bán hàng và những nha sĩ nhã nhặn. Họ là một cộng đồng sạch sẽ, ngăn nắp, kỷ
luật và độc lập. Vì vậy, tôi đã hoàn toàn không được chuẩn bị trước cho sự tàn
bạo mà họ đã gây ra hồi tháng 2/1942 trong vai những kẻ xâm chiếm Singapore. Họ
tàn bạo đến mức không thể tin được. Có những ngoại lệ nhưng sự tàn bạo có hệ
thống do chính quyền quân sự của họ đã làm, biến họ thành những lũ người nhẫn
tâm. Chúng tôi đã chịu ba năm rưỡi thiếu thốn và kinh hoàng. Hàng triệu người
đã chết trong các lãnh thổ do người Nhật chiếm đóng tại Đông Nam Á. Các tù nhân
chiến tranh, người Anh, người Hà Lan, người Ấn Độ cũng như người Úc chết dần
chết mòn hoặc bị bắt làm việc cho đến chết.

Thình lình vào ngày 15/8/1945, Nhật hoàng ra lệnh
đầu hàng. Từ địa vị là những chúa tể và chủ nhân của chúng tôi, người Nhật đã
tự biến đổi họ thành các tù nhân chiến tranh mẫu mực, tận tâm và siêng năng; họ
dọn dẹp vệ sinh thành phố, chuyên tâm vào vai trò đã bị thay đổi của họ một
cách nghiêm chỉnh và cần cù. Sau đó, họ biến mất khỏi khu vực. Tôi đọc nhiều về
các thử thách gian khổ của họ khi xây dựng lại nước Nhật.

Vào những năm 1960, các mặt hàng điện tử có chất
lượng tốt của Nhật tràn vào Singapore. Đến những năm 1970 thì người Nhật phục
hồi và tranh đua trở lại. Sự tinh thông trong kỹ nghệ sản xuất của các ngành
dệt, hóa dầu, hàng điện tử, vô tuyến truyền hình, băng ghi âm và máy ảnh cùng
với phương pháp quản lý và tiếp thị hiện đại đã tạo nên cho họ một sức mạnh
công nghiệp đáng sợ. Vì họ trở nên lớn mạnh hơn nên họ không còn quá nhún
nhường nữa.

Đối với tôi và những người cùng thế hệ thì ảnh hưởng
sâu sắc và mạnh mẽ nhất mà người Nhật đã để lại trong chúng tôi là sự khủng
khiếp của những năm họ chiếm đóng. Những ký ức này không thể nào xóa sạch được.
Tôi từng biết nhiều người Nhật qua nhiều quan hệ rộng rãi ở nhiều lĩnh vực như
các bộ trưởng, các nhà ngoại giao, các nhà kinh doanh, các chủ bút, các tác giả
và các học giả. Một số người đã trở thành bạn tốt. Họ là những người được giáo
dục tốt, có kiến thức và rất con người. Tôi hiểu rõ về họ hơn thời thanh niên.
Vì nỗi sợ sệt và thù ghét tăng lên trong những năm bị chiếm đóng nên tôi đã cảm
thấy “sự sung sướng trên đau khổ của kẻ khác” khi tôi đọc về sự đói khổ trong
các thành phố bị bỏ bom và bị đốt cháy của họ. Cảm nghĩ này đã biến thành sự
miễn cưỡng tôn trọng và nể phục khi từ đống tro tàn của sự bại trận, họ bắt đầu
xây dựng lại đất nước một cách khổ hạnh và có phương pháp. Một cách khéo léo,
họ đã tránh khỏi phần lớn các mục tiêu của chính sách chiếm đóng quân sự của
Mac Arthur và bảo tồn được nhiều đặc tính chính yếu mà nó đã làm cho nước Nhật
ngày xưa mạnh lên. Một số ít bị đưa lên đoạn đầu đài do các tội ác gây ra trong
chiến tranh. Đa số được phục hồi và theo tinh thần dân chủ, một vài người đã
thắng cử và trở thành các bộ trưởng. Những người khác tiếp tục như những công
chức yêu nước, cần mẫn đã cống hiến cho sự tái thiết nước Nhật như một quốc gia
hòa bình, phi quân sự, nhưng không phải là một quốc gia hối hận và biết tạ lỗi.

Công việc đầu tiên của tôi phải giải quyết với người
Nhật sau chiến tranh là về sự tàn sát nhẫn tâm mà họ đã phạm phải khi chiếm
Singapore vào năm 1942. Tình cờ, xương cốt trong một nấm mồ tập thể được phát
hiện trong khi đào đắp vào tháng 2/1962 tại Siglap – một vùng ngoại ô ở hướng
đông cuối hòn đảo – có 40 hiện trường như vậy. Chúng đã khơi dậy lại tất cả
những ký ức ở Sook Ching (một vị trí hồi Thế chiến Thứ hai) mà 20 năm trước,
quân cảnh người Nhật đã vây bắt và tàn sát 50.000 đến 100.000 thanh niên người
Hoa trong suốt 15 ngày đầu tiên sau khi họ đã chiếm được Singapore. Tôi phải
gặp gỡ để đưa vấn đề lên chính phủ Nhật và tôi đã tự quyết định thăm nước Nhật
hồi sinh này. Tháng 5/1962, tôi sang thăm nước Nhật lần đầu tiên, lúc đó chưa
hoàn toàn được khôi phục do sự tàn phá của chiến tranh.

Văn phòng ngoại vụ của Nhật đề nghị chúng tôi ở tại
khách sạn Hoàng Đế; khách sạn được một kiến trúc sư người Mỹ tên Frank Lloyd
Wright thiết kế, sau này bị phá hủy. Đó là một cấu trúc xây dựng thấp nhưng
thanh lịch và rộng lớn, trông có vẻ phương Tây song vẫn mang phong thái Nhật.
Từ dãy phòng đang ở, tôi nhìn lướt qua thành phố Tokyo cổ kính mà tôi tưởng
tượng rằng nó chắc hẳn phải là một thành phố quyến rũ. Thành phố Tokyo mới rộn
ràng tỏ rõ dấu hiệu của một nền kinh tế đang khơi dậy, nhưng hết sức lộn xộn;
được xây dựng lại một cách vội vàng từ những đống tro tàn của các cơn bão lửa
khi máy bay B–29s của Mỹ bỏ bom như rải thảm để đốt cháy nó.

Người Nhật đã phải trả một giá đắt cho việc xây dựng
lại một cách khẩn cấp và thiếu quy hoạch. Hệ thống đường sá thật xấu, các con
đường đều hẹp, không được bố trí theo ô và rồi đã xảy ra nạn kẹt xe; điều này
trở nên tồi tệ hơn khi xe hơi tăng nhanh về số lượng. Một dân tộc có óc thẩm mỹ
tuyệt vời như vậy mà họ tái thiết một thành phố không thu hút và bỏ lỡ cơ hội
để xây dựng lại một thủ đô gây ấn tượng và thanh lịch nằm trong khả năng của
họ.

Niềm say mê chơi gôn – một môn chơi thanh nhã – rất
nổi bật. Bộ trưởng Ngoại giao Nhật Kosaka đã đưa tôi đến chơi tại “Câu lạc bộ
300” của ông ta, một trong những nơi xa hoa nhất tại Nhật, chỉ với 300 hội viên
từ các thành phần tinh túy của giới chính trị và kinh doanh. Các ủy viên ban
quản trị hàng đầu dùng gậy đánh gôn và bóng chơi gôn đắt tiền nhập của Mỹ. Các
gậy chơi gôn sản xuất tại Nhật là loại kém, với tay cầm không được lợi thế. Tôi
đã nghĩ rằng đó là giới hạn về kỹ thuật và khả năng bắt chước của họ. Nhưng 20
năm sau, các gậy đánh gôn của Nhật là một trong một vài loại tốt và đắt tiền
nhất trên thế giới.

Công việc quan trọng duy nhất mà tôi đã đưa lên Thủ
tướng Hayato Ikeda là vấn đề “nợ máu”, một yêu cầu cho việc bồi thường về những
hành động tàn ác mà họ đã gây ra trong thời chiến. Ông ta đã biểu lộ “lòng chân
thành thương tiếc” của ông ta – mà không tạ lỗi – về những điều đã xảy ra. Ông
ta nói rằng dân Nhật muốn bồi thường về “việc làm thiệt hại cho vong
linh của những người đã chết”; ông ta hy vọng rằng các biến cố này sẽ
không ngăn cản sự phát triển của quan hệ bạn bè giữa nhân dân hai nước Nhật và
Singapore. Vấn đề về việc bồi thường vẫn còn bỏ ngỏ. Họ muốn tránh việc tạo nên
một tiền lệ sẽ dẫn đến việc khiếu nại dồn dập từ những nạn nhân ở những nơi
khác. Ông ta và các quan chức của ông ta rất lịch thiệp và nôn nóng giải quyết
vấn đề trước khi nó khơi dậy những nỗi cay đắng của quá khứ. Cuối cùng, chúng
tôi đã dàn xếp được “nợ máu” này sau độc lập vào tháng 10/1966 bằng 50 triệu
đôla, trong đó một nửa là tiền trợ cấp và một nửa là tiền cho vay. Tôi muốn
thiết lập các mối quan hệ tốt để khuyến khích các kỹ nghệ gia đầu tư vào
Singapore.

Mặc dầu chuyến viếng thăm kế tiếp của tôi đến Tokyo
vào tháng 4/1967 là không chính thức nhưng Thủ tướng Eisaku Sato đã gặp gỡ tôi.
Ông ta biết rằng tôi đã không cố thúc ép việc bồi thường và đã cảm ơn tôi về
việc giải quyết “vấn đề hài cốt”. Ông ta nhận lời thăm Singapore và đã đến
Singapore vào tháng 9 năm đó cùng với vợ ông ta. Ông ta là Thủ tướng Nhật đầu
tiên đến thăm Singapore sau chiến tranh.

Sato trông đường hoàng và trang nghiêm mãi đến khi
ông ta nở một nụ cười thân thiện. Khi ông ta cười lớn tiếng, đó là nụ cười bật
lên một cách thật lòng. Sato trông như một chiến binh võ sĩ đạo Nhật, ông ta có
chiều cao trung bình, hơi đậm người, cường tráng, và sự mạnh khỏe hiện rõ trên
cả gương mặt và dáng bộ của ông. Một lần trong bữa ăn trưa, Choo hỏi Sato có
phải ông xuất thân từ dòng dõi võ sĩ đạo không, ông ta hãnh diện trả lời ”vâng” và
nói thêm vợ ông ta cũng vậy. Ông ta nói bằng một giọng trầm và không thừa một
từ nào. Ngoại trưởng của ông ta, ông Takeo Miki, nói khoảng ba câu thì ông bày
tỏ một câu. Ông có được vinh dự là một lãnh tụ đầu tiên của nước Nhật sau thời
chiến được nhận giải thưởng Nobel hòa bình.

Chúng tôi cảm thấy thoải mái với nhau. Sau cuộc gặp
gỡ tại Tokyo, ông đã biết rằng tôi không phải là người chống Nhật mà tôi muốn
hợp tác với Nhật để công nghiệp hóa Singapore, vấn đề duy nhất mà ông đề cập
đến trong bài diễn văn của ông liên quan đến việc chiếm đóng của Nhật là “đã có
những thời kỳ trong lịch sử châu Á khi chúng ta có một số những rắc rối đáng
tiếc”, một lối nói giảm nói tránh khủng khiếp.

Một năm sau, vào tháng 10/1968, tôi lại chính thức
thăm nước Nhật. Nghi thức ngoại giao của người Nhật hoàn toàn đặc biệt; họ cố
nài nỉ tôi đội một mũ nỉ rộng vành màu đen, đeo đôi găng tay màu xám và mặc một
bộ đồ lớn màu sẫm theo nghi lễ tiễn đón một người đi xa tại phi trường. Họ là
những người quá khắt khe về hình thức ăn mặc theo lối phương Tây.

Các quan chức và bộ trưởng người Nhật, kể cả Thủ
tướng, chờ tôi khẩn khoản xin trợ giúp khi biết tin người Anh rút lui khỏi
Singapore. Họ đã hiểu được tầm quan trọng và vấn đề cấp bách của đất nước chúng
tôi và rất ngạc nhiên khi tôi không yêu cầu họ trợ giúp như các nhà lãnh đạo
của các quốc gia đang phát triển khác đã làm. Từ cuộc thảo luận với ông Sato và
Miki, tôi kết luận rằng họ xem Singapore với những điều kiện thuận lợi của một
thành phố cảng có năng suất và có cơ sở hạ tầng khác, là một điểm xuất phát hữu
ích cho các hoạt động kinh tế của họ tại vùng Đông Nam Á. Với vai trò này, họ
cần Singapore để làm cầu nối các quan hệ tốt đẹp với Indonesia và Malaysia.

Ông Sato cũng chính thức cảm ơn tôi về chuyến viếng
thăm thành công mới đây của Hoàng thái tử Nhật Akihito và công nương Michiko
đến Singapore. Tôi đã chiêu đãi họ ăn tối và đưa họ lên nóc tòa nhà Istana để
xem Southern Cross^[38],
một chòm sao mà từ Nhật họ không thể nhìn thấy. Vì cả hai đều tinh thông tiếng
Anh nên cuộc đàm thoại rất trôi chảy. Sau đó, Choo và tôi được họ dành cho lòng
mến khách đặc biệt trong các chuyến viếng thăm đến Tokyo.

^[38] Chòm
Nam Thập, gồm 4 ngôi sao xếp thành hình chữ thập, có thể quan sát được từ vĩ
tuyến +20^o đến -90^o; quan sát rõ nhất vào các đêm
tháng 5, lúc 21 giờ.

Vì đây là một chuyến thăm chính thức nên Nhật hoàng
và Hoàng hậu đã mời chúng tôi ăn trưa tại cung điện Hoàng gia. Cung điện chính
đã bị bỏ bom nên họ tiếp đãi chúng tôi ở một trong những dinh thự phụ bên
ngoài. Họ đưa chúng tôi vào phòng khách được trải thảm đẹp và đơn giản, nhưng
trang trí thanh nhã mấy chiếc bàn, ghế, có cả một vài cái bàn nhỏ đẹp để đặt
quà tặng. Đối diện với vị thiên tử này là những giây phút không quên được trong
cuộc đời của tôi. Trong thời gian ba năm rưỡi người Nhật chiếm đóng Singapore,
ông là một người được tôn sùng. Khi làm việc cho họ trong vai trò một người
biên tập điện tín vào những năm 1943–1944 tại tòa nhà Cathay của Singapore, đã
nhiều lần tôi phải cúi đầu chào một cách tôn kính về phía cung điện Hoàng gia ở
Tokyo. Giờ đây, đứng trước Choo và tôi là một người đàn ông nhỏ thó với thân
hình gầy gò hơi còng. Ông ta trông có vẻ hoàn toàn vô hại. Thật ra, ông ta thân
thiện và lịch sự, nói thì thầm rất nhỏ. Hoàng hậu trông đẫy đà hơn, có vẻ nhẹ
nhàng và hiền dịu với khuôn mặt tròn. Chúng tôi được các viên chức lễ tân đưa
vào vị trí để chụp hình cho buổi lễ. Sau đó, chúng tôi ngồi xuống đàm đạo vụn
vặt, ngoại trừ trong giây lát thích hợp ông ta biểu lộ sự hối tiếc về những khổ
đau đã gây ra cho Singapore trong suốt cuộc chiến. Tôi gật đầu nhưng không nói
gì cả. Tôi không chuẩn bị gì về việc đó và nghĩ rằng cách tốt nhất là giữ im
lặng.

Lòng tôn kính xưa của dân Nhật đối với Nhật hoàng
của họ sẽ khó có thể lặp lại vì họ đã gỡ bỏ Hoàng gia ra khỏi câu chuyện tưởng
tượng về tính thần thánh của nó. Không còn điều bí ẩn cho ngai vàng. Ngồi và
đàm đạo bằng một giọng nói khẽ khàng tại bàn ăn trưa với người trước kia là
Thần Hoàng là một chuyện “khi quân phạm thượng”. Tôi tự hỏi ông Sato, người đã
ngồi kế cận ông ta trong bữa ăn trưa, đã nghĩ gì về vị Hoàng đế của mình, vì
ông ta thuộc thế hệ đã kính trọng Hoàng đế như là một vị thần.

Choo và tôi đã đến thăm Hoàng đế và Hoàng hậu vài
dịp khác nữa. Một trong những hành động sau cùng của tôi với tư cách Thủ tướng
là đến dự đám tang của ông ta vào tháng 2/1989. Các quan chức cao cấp từ khắp
nơi trên thế giới đã đến Tokyo để bày tỏ lòng kính trọng và ngưỡng mộ đối với
người đứng đầu của một cường quốc công nghiệp đã hồi sinh. Đó là một buổi lễ
trang nghiêm đậm tính truyền thống. Trong khu vườn thượng uyển Shinjuku là điện
thờ Shinto nguy nga làm bằng gỗ, đặc biệt dùng cho tang lễ này, với một loại gỗ
thông trắng đẹp mà không dùng một cây đinh nào cả. Mọi người đều mặc những bộ
đồ màu sẫm với áo khoác ngoài, khăn quàng cổ, găng tay hoặc trong y phục truyền
thống. Chúng tôi ngồi dưới một tấm bạt đối diện với điện thờ này, co ro vì một
cơn gió đang thổi đến từ Siberia, chịu đựng gió rét trong hai giờ rưỡi. Sự sắp
xếp của người Nhật thật tỷ mỉ. Có một khu vực tiếp tân ấm cúng sát bên với các
món ăn nhẹ nóng sốt, và có các phòng nghỉ với các ghế được sưởi ấm. Mỗi người
khách dự lễ được cung cấp những tấm chăn ấm và những gói riêng biệt, lớn nhỏ,
chúng có tác dụng như những cái đệm có hơi nóng vì khi bao nhựa gói bên ngoài
được xé ra thì khí oxy bắt đầu quá trình phản ứng hóa học. Tôi đặt những cái
đệm nhỏ trong đôi giày dưới mu bàn chân và những đệm lớn trong mỗi túi áo vét,
túi quần và túi áo khoác ngoài. Tội nghiệp Choo không có cái túi nào trong bộ y
phục kiểu Trung Hoa của mình. Tôi thấy người bên cạnh tôi đã đặt vài đệm có hơi
nóng trên chỗ ngồi của ông ta để giữ cho thân dưới được ấm. Đó là một thử thách
khắc nghiệt hơn so với việc cúi đầu chào ông ta từ đỉnh mái nhà của
cao ốc Cathay ở Singapore. Lúc đó, tôi không thể tưởng tượng được rằng tôi sẽ
đại diện Singapore để tỏ lòng kính trọng đối với Hoàng đế Nhật tại buổi tang
lễ, cùng với Tổng thống Hoa Kỳ George Bush và Hoàng tử Philip của Anh, là những
đại diện cho hai cường quốc mà lực lượng của Nhật đã tấn công không báo trước
vào ngày 7/12/1941. Tất cả các Tổng thống hoặc Thủ tướng của các quốc gia lớn
và nhiều nước được viện trợ đều đến dự tang lễ, một vài trường hợp có mặt cả vị
Quốc vương. Cả thế giới đến để bày tỏ lòng ngưỡng mộ đối với sự thành công vượt
bậc của nước Nhật.

Hơn 35 năm qua, tôi đã đến và hiểu được nước Nhật
cùng các nhà lãnh đạo của họ nhiều hơn. Chúng tôi cần họ giúp chúng tôi công
nghiệp hóa. Về phần mình, họ xem Singapore là một vị trí chiến lược ở Đông Nam
Á để họ có thể phát triển các hoạt động kinh tế của họ trong khu vực. Chúng tôi
còn nằm giữa hải trình từ các quốc gia vùng Vịnh đến Nhật, rất quan trọng cho
các tàu chở dầu của họ. Các vấn đề thường xuyên được nêu lên trong các cuộc
thảo luận của tôi với các Thủ tướng Nhật là việc thông qua đạo luật tự do đi
lại qua eo biển Malacca, sự đầu tư của Nhật vào Singapore và Đông Nam Á, an
ninh trong khu vực kể cả vai trò của Trung Quốc và sự hợp tác kinh tế trong khu
châu Á Thái Bình Dương.

Quyền tự do đi lại qua eo biển Malacca là quan trọng
hơn hết trong suy nghĩ của hầu hết các nhà lãnh đạo Nhật Bản mà tôi đã gặp
trong những năm 1960 đến 1970. Năm 1967, lần đầu tiên ông Sato đã biểu lộ sự lo
ngại rằng các tàu chở dầu lớn không thể đi qua eo biển Malacca vì một vài chỗ nông
của eo biển. Tôi đã nói rằng sẽ không có sự nguy hiểm nào nếu những nơi này
được vạch giới hạn thích hợp bằng các phao hoặc những các ngọn hải đăng được
thắp sáng. Với kỹ thuật tiên tiến, các eo biển có thể được đào sâu và có các
phao thắp sáng làm tín hiệu dẫn đường cho tàu. Phương pháp khả quan của tôi đã
khuyến khích ông ta. Ông ta bận tâm về những hải trình đến các vùng có nguyên
liệu thô, đặc biệt là dầu mỏ, và đến các thị trường của họ. Các vấn đề này đã
từng dẫn họ đến Thế chiến thứ hai. Khi đó họ có khả năng quân sự để giải quyết,
nhưng sau chiến tranh thì không còn nữa. Vị Thủ tướng kế tiếp, ông Kakuei
Tanaka, cũng nêu lên vấn đề này vào tháng 5/1973 lúc tôi đến Tokyo. Khi tôi nói
với ông ta rằng chúng tôi có thể cùng nhau làm việc để chống lại bất kỳ đề nghị
nào của các quốc gia trong vùng là thu thuế đường biển của các tàu đi ngang qua
eo biển, thì ông ta mới thấy yên lòng.